روستای زیبای آتنی /چهاردانگه/ساری/ مازندران

او گاهی هم با نوای « صد سلام و سی علیک، صاحب خانه سلام علیک » آمدن عطر خوش نوروز و نسیم عیدانه را با سلام که یکی از اسماء خداوند است به هر خانه و اهالی آن بشارت می‌دهد.
نوروز خوان با ورود به هر منزل انعام و عیدی خود را از صاحب خانه گرفته، در خورجین‌اش گذاشته و در مقابل با استقبال گرم روبرو شده و دست پر برمی‌گردد.
لحظه به لحظه به نوروز نزدیك می‌شویم، یكی از اصیل ترین جشن های دنیا كه با بهار زندگی را به دنبال دارد و از بسیاری جشن‌های بزرگ تغییر سال دنیا سبقت گرفته و حتی سرمای كریسمس را در طراوت وجودی خود گرما می‌بخشد.
همچنین در تهران و برخی شهرهای بزرگ كشور نیز حاجی فیروز با لباس طرح‌دار قرمز رنگ و كلاه سفید خود كه تا حدودی به پاپا نوئل خارجی‌ها شباهت دارد در كوچه و خیابان‌های شب عید دورگردی كرده و با خواندن اشعاری خاص به استقبال نوروز و لحظه احیای طبیعت می‌رود.
البته حاجی فیروز در شهرهای بزرگ استان و مركز آن نیز در بازارها و كوچه‌ها قبل عید مشاهده می شود.

* گل گویی؛ كاه گل مقاوم برای تزیین خانه‌های قدیمی مازندران
زنان روستایی سال‌های نه‌چندان دور در ماه‌های پایانی سال به فكر خانه تكانی افتاده، نه خانه تكانی امروزی كه در عصر مدرنیته رنگ و بوی صنعتی به خود گرفته است، خانه تكانی كه با « كایر » همسایه‌گان همراه بوده است.
زن‌های كهن‌سال آن‌گونه كه خود تعریف می‌كنند با توجه به فرا رسیدن سال جدید دل به جنگل زده و از مناطق بالا دست رودخانه‌ها گل رس زرد تهیه كرده و به‌همراه كاه و كلش حاصل شالی برنج و دیگر مواد لازم ملاتی مقاوم به‌نام « گل گویی» یا همان كاه گل امروزی آماده می‌كنند و خانه‌های گلی قدیمی كه هنور در مناطق روستایی شهرستان نور و اطراف آن به چشم می‌آید و مشتریان خاص خود را می‌طلبد را تزیین و بازسازی می‌كنند.
چنان ملات مستحكم و پایداری كه علاوه بر مقاومت، عایق حرارتی خوبی برای روزهای سرد زمستان و ایجادكننده خنكای خاصی برای گرمای تابستان است.

* چهارشنبه‌سوری قدیمی یا چهارشنبه‌سوزی امروزی
چهارشنبه سوری پایان سال امروزه رنگ و بویی مدرن به خود گرفته و از هفته‌ها قبل با صدای گوش خراش مواد منفجره اذهان مردم را به آخرین چهارشنبه سال متوجه می‌كند.
اما در گذشته زن و مرد، كوچك و بزرگ خانواده‌های مازندران در عصر سه شنبه آخر سال كنار هم جمع شده و در فضایی باز با كاه و خرده هیزم در هفت منطقه آتش كوچك و سرخی را آماده كرده و معتقدند هر فرد باید هفت مرتبه از این هفت آتش افروخته كوچك بپرد و زیر لب زمزمه كند « سرخی تو برای من، زردی من برای تو » تا در چند قدمی مانده به نوروز طراوت و شادابی خاصی در خود احساس كند و همچنین در آن برای سلامتی و خوشبختی یكدیگر، سبز شدن دامن نوعروسان و عاقبت به خیری شان دعا كنند.
هنوز هم سالخوردگان روستاها نظیر « عمه خانم ساره ولی پور » اصرار دارند تا نوه‌هایشان در عصر سه شنبه آخر سال دوروبرشان جمع شده تا با برپایی آن، رسم كهنه چهارشنبه سوری را زنده نگه‌‌دارند.
ولی متاسفانه امروزه صدای مواد منفجره، نارنجک های دست ساز، ترقه و کپسول های دود و آتش زا فقط به آسیب قدرت شنوایی ختم نمی شود بلكه كار پلیس، نیروهای امداد، اورژانس و نیروهای امنیتی را چندین برابر کرده و نتیجه آن چیزی جز چهره‌های سوخته، شلوغی اتاق‌های عمل و داشتن نوروزی ناخوشایند نیست که تا پایان عمر تب حاصل از سوزش آن برجای می ماند و به آتشی ماندگار تبدیل می شود.

* هفت ترشی آش؛ غذایی سخت با خاصیتی دارویی
همدلی و همكاری یكی از برترین رسم‌های مازندرانی‌ها است كه حتی در آشپزی چهارشنبه آخر سال نیز مشاهده می شود.
« هفت ترشی آش » یا « گزنا آش» آشی خوشمزه و مطبوع كه واقعا یكی از سخت‌ترین غذای پردردسر ایرانی به شمار می‌رود و هنوز در روستاهای شهر نور و آمل د دیگر شهرهای مازندران این آیین سنتی زیبا نشان از وحدت همسایگان و یكدلی روستاییان دارد.
قضیه از این قرار است كه در آخرین چهارشنبه سال زن‌های همسایه از صبح در كنار هم دست به دست یكدیگر داده، از خانه بیرون آمده و در فضایی باز تدارك آشی را می گیرند كه خود داستانی منحصر به فرد دارد.
زنان روستایی براین اعتقاد خود پایند هستند كه هفت ترشی آش یكی از غذاهای مقوی با خاصیت دارویی است و امراض مختلف بدن را از جسم آدمی بیرون رانده و با سنتی‌ترین ترشیجات مازندرانی كه باید تعداد آن به هفت ترشی یا بیشتر برسد همچون كنس دوشو ، سرج ، هلی پتكا، رب نارنج محلی، انار تیم و سیو ترش لیمو محلی به‌همراه گزنه، حبوبات و ادویه هر انسان بدمزاجی را عاشق خود می كند.


* « همیشگ » همیشه بهار سبز؛ با طراوت برای آغاز سال جدید
گل همیشه بهار یا به لهجه طبری « همیشگ » از بوته‌های خودرو در ارتفاعات جنگلی و كوهستانی مازندران است كه برای آغاز سال نو از سبزی و طراوت آن استفاده‌ای بهینه می‌شود.
این گیاه بوته‌ای در نوروز كارآیی متعددی دارد كه مهمترین آن در هنگام تحویل سال نو جهت آویزان كردن شاخه‌ای از آن در اتاق‌ها است كه معمولا تا 13 فروردین میهمان خانه‌ها بوده و در روز طبیعت به‌همراه سبزه و دیگر افراد خانه دل به جنگل، كوه و صحرا می‌زند.
دیگر كاربرد آن برای رنگین كردن تخم مرغ‌های عیدانه است كه معمولا علاوه بر آن از پوست پیاز و آقطی ( پهلم ) استفاده كرده و تخم مرغ‌ها را در آب جوش حاصل آن آب‌پز می كنند.

* « مارمه » آیین افتتاح رسمی سال جدید در بین مازنی‌ها
« مادرمه» یا « مارمه » سنت بسیار پسندیده‌ای است كه ابتدای سال جدید را با آیات قرآن كریم، ذكر اهل بیت و نجوای ادعیه آغاز می‌كند تا سالی پرخیر و بركت برای اهل خانه رقم بخورد.
حاج لطف الله مسافر یكی از ریش سفیدان و بزرگان روستای فولادكلا از توابع بخش چمستان شهرستان نور این‌گونه این رسم را شرح می‌دهد كه برای این امر كوچكترین فرد منزل جهت مادرمه آماده می‌شود یا از چند روز قبل سال تحویل، یكی از اهل خانه نزد بزرگ روستا كه معمولا از ریش سفیدان، شیخ یا روحانی محل است رفته و برای «مارمه كر» خود كه شخص خاصی را در نظر دارد استخاره می‌گیرد تا مشخص شود آیا قدم او برای اهل خانه خوش یمن است یا خیر؟
مارمه کر هم فردی است که به عنوان نخستین فرد در سال جدید نوروزی پا به منرل گذاشته و با رسم و روسم، آداب و سنت خاصی دارد خانه خود و یا همسایگان می شود.

وی با لهجه شیرین محلی مازنی خود ادامه می‌دهد: لحظه تحویل سال جدید سینی حاوی قرآن كریم، یك لیوان آب، شاخه‌ای از شكوفه بهاری، شاخه ای از همیشك، سكه و آینه‌ای كوچك بیرون منزل آماده و مهیا است تا مارمه كر اولین فردی باشد كه در اولین ثانیه‌های سال جدید با تلاوت آیه‌ای قرآن سینی را به دست گرفته، درب خانه را باز كرده، پای راستش را به درون خانه می گذارد و با ریختن چند قطره آب اولین فردی است كه نوروز را تبریك گفته و این روال را برای همه اتاق‌ها تكرار می‌كند.
در قانون نانوشته مارمه آمده در لحظه تحویل سال جدید حق ورود و خروج از خانه توسط صاحبان آن سلب می‌شود و تنها مارمه‌كر اولین فردی است كه به داخل می‌آید.
این سنت نیك در سال‌های دور حتی در ابتدای ماه‌‌های قمری یا شمسی تكرار می شد و امروزه نیز مازندرانی‌های مقیم تهران و دیگر استان‌ها آن را به سایر نقاط كشور گسترش داده‌اند.
همچنین شیرینی‌های محلی سنتی مازنی از جمله آغوزكنا، بشته‌زیك، قطاب، آرد حلوا، آب‌دندون و شیرینی كنجد در ایام نوروز در سر سفره‌شان زیاد به چشم می‌آید.
از دیگر رسوم نوروز و تحویل سال نو در مازندران شلیك تفنگ سرپر و ته پر در روستاها است كه همزمان با حلول، لحظه ورود سال جدید را بشارت می‌دهد.
دید و بازدید از اقوام، بستگان و بزرگان فامیل، عیدی دادن به فرزندان، با طبیعت بودن در روز سیزده به‌در و هفت بار گره زدن سبزه از دیگر سنت‌های دیرینه مازنی‌ها است كه مشتركاتی با دیگر مردم كشور در این بین وجود دارد.
پس بیایید همه با هم برای احیای سنت‌ها و آیین ناب اسلامی و بومی خود همت و تلاشی مضاعف داشته باشیم، به مازندرانی بودن خود ببالیم و هیچ وقت اجازه ندهیم كه كوچكترین رسوم سنتی این دیار كهن و عالم‌پرور گرد غفلت به خود گیرد و رو به فراموشی برود.

نویسنده:قربانعلی مسافر